Nghệ thuật Huế (L’art à Húe) - quyển sách cổ tuyệt đẹp gần trăm năm trước

bài trên blog của bác saigon61

Có dăm câu chuyện chung quanh cuốn Nghệ thuật Huế (L’art à Húe) nổi tiếng này dù không phải ai trong giới chơi sách cũng biết. Được xuất bản chính thức 2 lần năm 1919 và 1930 (Tân bản - Nouvelle Edition), quyển sách Nghệ thuật Huế là một trong những đặc san chuyên khảo nằm trong bộ Tập san Đô thành Hiếu cổ (BULLETIN DES AMIS DU VIEUX HUẾ) (*).

Quyển sách này đến nay vẫn được giới chơi sách săn lùng cùng với quyển Musée Khai Dinh (Bảo tàng Khải Định) là một sách chuyên khảo khác cùng nơi xuất bản.

Trong quyển Thú chơi sách, Vương Hồng Sển kể lại một câu chuyện mà ông cảm thấy đau lòng. Ông có đủ các quyển Đặc san của bộ báo là hai quyển nói trên cùng quyển Khảo về nha phiến (L’ Opium). Do rất thích chúng nên ông đóng bìa đỏ có mạ vàng cẩn thận. Đến năm loạn lạc 1945, khi ông chạy vào làng Hòa Tú ở Sóc Trăng, lính Tây bắn phá khiến cả nhà lại chạy vào rừng. Đến khi quay trở về, tủ sách của ông bị lục phá tơi bời, sách bị nông dân xé lấy giấy để hút thuốc. Ông khổ tâm nhất là thấy mấy thanh niên tá điền mang theo túi da còn rành rành tựa ba cuốn sách mà ông cưng nhất nói trên.

Dù sao, khác với bộ Kỹ thuật của người Annam xưa của Henri Oger in trên giấy dó vô cùng hiếm hoi vừa được in lại, bộ Nghệ thuật Huế không đến nỗi hiếm. Nó có mặt trong một số tủ sách nổi tiếng ở Huế, Sài Gòn v.v…

Quyển xuất bản đầu tiên năm 1919 khó tìm trong nước nhưng vẫn có thể tìm ở các nhà buôn sách hiếm nổi tiếng trên thế giới, nhất là ở Pháp. Quyển Tân bản xuất bản năm 1930 trên Internet ghi giá hơn 1000 USD. Có một bản in thứ ba, trên một diễn đàn bán sách xưa trong nước có người rao bán chỉ vài trăm nghìn đồng. Bản này là sách copy. So với bản 1930, nó giống một tám một mười, in đẹp, hình ảnh rõ ràng. Thông tin từ giới chơi sách cho biết bản này do ông L.T.T, chủ một nhà sách nổi tiếng thập niên 60 thế kỷ trước, thực hiện tại Việt Nam cách nay chỉ dăm năm. Anh bạn tôi mua qua Internet một quyển giống y chang từ Bỉ (Hiệu sách Librairie Yves Deprins) với giá hơn trăm USD một chút. Quyển này ắt xuất phát từ Việt Nam.

Đọc bản dịch sang tiếng Việt của quyển Nghệ thuật Huế ( Nhà xuất bản Thuận Hóa), chúng ta bắt gặp bài thơ của V. Muraire khá cảm xúc, có những câu:

Giữa các màu xanh cổ, cẩn xà cừ ngà voi
Một ông quan thất vận đọc lại pho sách cũ
Ông ngâm nga thời qua, thời oanh liệt ngày trước…

Bài thơ mở đầu thật cuốn hút, báo trước nội dung hấp dẫn của quyển sách. Quả thật, nó có nhiều bài viết hay về nghệ thuật Huế và tranh vẽ khiến người xem mê mẩn. Hầu hết bài viết đều của Linh mục Léopold Cadière và có duy nhất một bài do một người Pháp khác tên là Edmond Gras viết. Bản 1930 có 222 phụ bản (có một số là hình màu) rất đẹp, rất có ích cho ai nghiên cứu hay muốn tìm hiểu về mỹ thuật Huế trong kiến trúc và mỹ thuật đầu thế kỷ 20, và 167 trang viết (Bản 1919 chỉ có 157 trang viết).

Đầu trang sách là lời đề tặng cựu Toàn Quyền Đông Dương lúc đó đang là Bộ Trưởng Bộ Thuộc Địa là Albert Sarraut, Vua Khải Định và cho M.J.E. Charles, cựu Công Sứ ở Trung Kỳ. Về nội dung, mở đầu là bài Mỹ thuật ở Huế nêu cái nhìn tổng quan của L.M Cadìere. Sau đó là bài về Thành phố, nhà cửa, bàn ghế, hàng thêu… của E. Gras.

Sau bài đó là các bài của ông Cadìere bao gồm: Các mô típ trang trí có tích hình học, Mẫu chữ Hán, Tĩnh vật, Hoa và lá, cành và quả, Động vật, Điêu khắc và Phong cảnh. Các hình được vẽ tỉ mỉ, màu sắc từng bức tranh màu quá đẹp được thể hiện dù từ hơn chín mươi năm qua vẫn đủ hấp dẫn người xem, tạo được ấn tượng mạnh mẽ về sự tinh tế của nghệ thuật chạm khắc, hội họa thời nhà Nguyễn qua bàn tay nghệ nhân xứ Huế và cả nước tập trung về kinh đô đầu thế kỷ 20.

Hình ảnh kèm theo bài chụp từ ấn bản L’Art à Húe in năm 1930. So với bản copy được làm sau này, giấy của bản gốc dày hơn, cứng cáp hơn và đương nhiên in ấn hình ảnh sắc sảo hơn. Sách được đóng bìa cứng, gáy đóng bằng da trừu mịn màng theo kiểu xưa. Phía trong bìa sau còn dán tờ hóa đơn màu hồng của Nhà Morin Frères d’ Annam rất nổi tiếng (kinh doanh chính là khách sạn ở Huế và Đà Nẵng đầu thế kỷ 20). Hóa đơn ghi rõ bán tại Huế 20 tháng 1 năm 1942 theo chi phiếu số 153 của người mua với giá 5,5 đồng bạc Đông Dương. Bên cạnh hóa đơn có dán nhãn tên nhà đóng sách Nguyen - Van - Chau, ở số 159 phố Douaumont Saigon (nay là đường Cô Giang, quận I) cùng một địa chỉ khác ở Pnom Pênh.

Quyển sách được xuất bản ở Huế, trôi dạt sang Pháp và cuối cùng đã trở về chính quán của mình, sau nửa thế kỷ tha hương có lẽ.

Đăng trên tạp chí Nội Thất (bút danh Đăng Thuyên)

(*) Tập san Đô thành Hiếu cổ do một số quan cai trị người Pháp, các giáo sĩ và các giáo sư, cả Pháp lẫn Việt viết . Chủ đề các bài trong Tập xoay quanh Cố đô Huế xưa và về Triều đình nhà Nguyễn và bộ tập san này cũng nổi tiếng trên thế giới. Tập san ra được đúng 31 năm, từ 1914 tới 1944 và trở thành tài liệu nghiên cứu nổi tiếng trên thế giới. Nhà xuất bản Thuận Hóa những năm gần đây đã dịch sang tiếng Việt một số tập.

>> L'art à Hué